Lokomotiwiň iş saparyna gidip-gelmegine sarp edilýän ýangyjyň we elektrik energiýanyň çäkleri çekijiligiň hasaplama usullary bilen kesgitlenilýär. Lokomotiwiň ulanylyşynda ýangyç-energiýa serişdeleriniň (ÝES) sarp edilmegine birnäçe görkezijileriň täsir edýändigi bu hasaplama usulynyň işini çylşyrymlaşdyrýar.

    Lokomotiwiň düzümi alyp gitmek üçin sarp edýän ýangyç-energiýa serişdeleriniň çäkleri aşakdaky formulalar bilen hasaplanylýar [4].

     Teplowozlar üçin:

                         n = n_o K_m K_i K_r  + 100 Z_d n_T /L + n_x                         (1)

         Elektrowozlar üçin:

                              e = e_o  K_m  K_i  K_r + 100 Z_d e_T /L + eсн  ,                      (2)

bu ýerde:  n_o, e_o - başlangyç çäkler, lokomotiwiň ýangyç-energetiki pasportynyň

           deňlemesinde kesgitlenilýär ( kg (kWt.sag)/10 t.km.brutto);

K_r      - wagonyň ýük göterijiliginiň täsir edýän derejesiniň koeffisiýenti;

K_i      -  çäkleri hasaplamakda demir ýoluň kynçylykly bölegi üçin koeffisiýenti;

K_m     - çäkler hasaplanylýan döwür üçin tempraturanyň koeffisiýenti;

Z_d     - otlularyň gatnawynyň tertibinde gözöňünde tutylan durup geçmeleriniň sany,   (100 otly-km);

n_T, e_T  - otlyny saklamakda ýitirilen energiýanyň öwezini dolmak üçin harç edilen  ýangyç we elektrik energiýa, (10 müň. t. km brutto); 

L       - demir ýoluň böleginiň aralygynyň uzynlygy, (km);

n_х   - dizel boş işledilende ýangyjyň sapr edilýän möçberi (kg/10 müň.t.km brutto);

eсн   - elektrowozyň öz zerurlygy üçin sarp edilýän elektrik energiýasy,

            ((kWt. sag)/10 müň.t.km.brutto).

Wagonyň ýük göterijiliginiň tasir edýän derejesiniň koeffisiýenti şu formula bilen hasaplanylýar:

 Demir ýoluň,  çäkleriň hasaplamasy kyn bolan bölekleri üçin koeffisiýentler şu formula bilen hasaplanylýar [4]:

                         K_i = 1 + (О,705 - 0,00452 V_m)(0,375 + 0,0375 m_o) i_Э,         (4)

bu ýerde: i_Э – demir ýoluň çäkler hasaplanylýan bölegindäki pese düşmeler, ^o/_oo

         Ýokardaky (4) formulany aşakdaky görnüşde ýazmak bolar:

                     K_i = 1 + (0,705 - 0,00452 V_m)l,03 i_Э .                               (4 а)

            K_i – koeffisiýentiň formula (4a) bilen kesgitlenen ululyklary tablisadan alynýar [4] we  çyzgytda görkezilýär.

           K_i

Surat. K_i koeffisiýentiň grafigi

Ulanylyşyň ortaça şertleri boýunça temperatura koeffisiýenti şu formula bilen kesgitlenilýär [6].

Teplowozlar üçin:    K_r = 1,039 – 0,0026 t                                    (5)

              

Elektrowozlar üçin:   K_r = 1,066 – 0,0044 t                                  (6)                        

Bu ýerde: t - daşky gurşawyň tempraturasy.

Dizel ýangyjynyň udel sarp edilişi şu formula bilen hasaplanylýar.

                                     ев = 10000 асн Т / m_с V_m                                (7)

 

Bu ýerde: aсн – elektrowozlaryň öz zerurlygy üçin sarp edýän ortaça elektrik energiýasy.

                                    nх = 10000 K_х С_х/m_e V_m  ,                                (8)                           

bu ýerde:  G_х  - sagatlaýyn sarp edilýän ýangyç (kg); K_х  - dizel boş işledilendäki koeffisiýenti.

Dizeliň boş işledilmeginiň koeffisiýenti K_х şu formulanyň kömegi bilen hem hasaplanylýar

           K_х = 0,775 – 0,096 V_m – 0,00427 (V_m – 11,5 ) iэ            (9)

 

     Demir ýol hereketli düzümini saklamak üçin, durzuş enjamlarynyň işjeň ýagdaýa geçirililmegi sebäpli ýitirilen energiýanyň öwezini dolmak üçin sarp edilýän ýangyç we elektrik energiýasy otlynyň agramyna we onuň tizligine laýyklykda aşakdaky formulalar bilen hasaplanylýar:

     Teplowozlar üçin: dn_T = (0,0353 + 7,47 / m_с ) V_m – 0,42                      (10)

                      

      Elektrowozlar üçin: dn_T = (0,125 + 15,22 / m_с ) V_m – 0,156                 (11) 

 

    Mysal üçin: Demir ýoluň böleginiň uzynlygy L=200 kilometr, demir ýoluň pese düşýän ekwiwalenti iэ = 1.402, otlynyň agramy  m_с = 4100 tonna, düzümdäki wagonlaryň okuna düşýän ortaça agyrlyk  m_o=20,1 tonna, daşky gurşawyň tempraturasy -10 ⁰С, otlynyň ortaça tehniki tizligi  V= 38,5 km/sagada deň we otly gatnawynyň tertibine laýyklykda otlynyň aralyk demir ýol stansiýalarda durup geçen sany Z=6 deň bolan ýagdaýynda, CKD9_c (DF4B) kysymly teplowozyň sarp edýän dizel ýangyjynyň çäklerini hasaplalyň.   1-njy formulany we 2-nji tablisany [7] peýdalanyp hasaplaýarys

 

kilogram/10 müň.tonna.km.brutto deňdir

   

  3-nji formula bilen wagonlaryň ýük göterijiliginiň dereje koeffisiýentini kesgitleýäris

                            n =  m_o/ 17,5 = 20,1/17,5 = 1,148

 

  4-nji formulany peýdalanyp, çäkleri hasaplamakda demir ýoluň kynçylykly bölegi üçin koeffisiýenti (K_i)  hasaplaýarys

                     K_i = 1 + (0,705- 0,00452 х 38,5)(0,375+0,0375 х 20,1) 1,402=1,842

    5-nji formulany peýdalanyp, çäkler hasaplanylýan döwür üçin temperaturanyň koeffisiýentini (K_r)  hasaplaýarys

                     K_r  = 1,039 – 0,0026 (-10) = 1,065

 

      9-njy formulany peýdalanyp dizel boş işledilen ýagdaýynda ýagny generatoryň ýüklenmesizden işledilmegi üçin koeffisiýentini (K_х)  hasaplaýarys.

                              K_х  = 0,775 – 0,0096 х 38,5 – 0,00427 (38,5-11,5) х 1,402 = 0,244

 

       8-nji formulany we  2-nji tablisadaky maglumatlary peýdalanyp, dizeliň  boş işledilmegindäki sagatlaýyn sarp edýän (G_х) udel ýangyjyny hasaplaýarys

                           G_х = 60 gх = 60 х 0,76 =45,6 kilogram

 

              nх = 1000 х 0,244 х 45,6 / 4100 х 38,5 = 0,705 kg / 10 müň.t.km.brutta 

 

            Otlynyň duralga çenli durzuş enjamlarynyň işjeň ýagdaýyna goýmagy bilen, sarp edýän dizel ýangyjyny hasaplaýarys

dnt = (0,0353 + 7,47/4100) 38,5 – 0,42 =1,01 kg/10⁴ t.km.brutto

 

1-nji formulanyň kömegi bilen dizel ýangyjynyň udel çäklerini hasaplaýarys

n = n_o K_m K_i K_r  + 100 Z_d n_T/L + nх = 16,188 х 0,963 х1,842 х 1,065 + 100 х 6 х 1,01/200 + 0,705 = 34,314 kg/10⁴  t.km.brutto.

 

   Ýokarda görkezilenlere laýyklykda, lokomotiwiň ulanylan demir ýol böleginde, sarp edilen dizel ýangyjynyň hasaplamalaryny tejribe  iş saparlaryna gidip-gelip, demir ýoluň bu böleginde gatnadyljak ýolagçy otlularynyň we daşajak ýük otlularyň meýilnamasyna laýyklykda öňünden hasaplanylyp olar tablisa görnüşinde  görkezilýär.

Gökow Goçmyrat Çaryýewiç

“Demir ýol ulagynyň hereket edýän düzümi” kafedranyň mugallymy,

Mämmedow Jumagylyç

“Demir ýol ulagynyň hereket edýän düzümi” kafedranyň dosenti, tehniki ylymlaryň kandidaty,

Amandurdyýew Umbar Jumagulyýewiç

“Demir ýol ulagynyň hereket edýän düzümi” kafedranyň öwreniji-mugallymy,

Babaýewa Tylla Gurbanberdiýewna

“Demir ýol ulagynyň hereket edýän düzümi” kafedranyň öwreniji-mugallymy,